(blog voor Marres)

Sinds een paar jaar is de educatieve afdeling van Marres flink aan het groeien. Per jaar komen er ongeveer 2000 leerlingen van verschillende scholen naar Marres voor een rondleiding en/of workshop, daarnaast gaat Marres zelf ook naar scholen toe om op locatie met jongeren te werken.
Wat zijn de doelstellingen en ambities van Marres Educatie?
Dat kan niemand ons beter vertellen dan Ilse van Lieshout, coördinator van de educatieve afdeling. Voor ons gesprek zijn we op de grote zolder van Marres gaan zitten. De zolder wordt regelmatig gebruikt door educatie, bijvoorbeeld voor workshops. Liefst zit Ilse met de leerlingen in de tuin of het ijshuisje, daarover later meer.. 

Ilse, kun je ter introductie wat meer over jezelf vertellen?
Ik ben moeder van drie zoons, speel eens per week met veel plezier volleybal en heb sinds kort eindelijk mijn draaischijf weer in huis: het is een stille persoonlijke droom om nog eens porselein te leren draaien. Vanuit mijn opleidingen; de docentenopleiding, de kunstacademie en de opleiding tot creatief therapeut, ben ik gaandeweg gekomen waar ik nu ben.

Ik werk twee dagen per week bij Marres en een dag per week in een zorgatelier voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel of dementie. De afwisseling vind ik heerlijk: bij Marres organiseer ik het hele educatieve programma. Daar hoort een heel breed takenpakket bij: coördineren, aansturen, contacten leggen en onderhouden, kunstprofessionals inschakelen, subsidies aanvragen en op nagenoeg al die taken zitten strakke deadlines. Bij het zorgatelier hoef ik er alleen maar aandachtig te zijn, ik haak in op creatieve wensen en hoef niet zelf programma’s te ontwikkelen. Dat geeft ook veel waardevolle input: als je echt luistert naar mensen en de manieren waarop zij dingen oplossen, leer je daar zoveel van!

Hoe ben je bij Marres terechtgekomen?
Ik kende Marres al een tijd voor ik er ging werken. Vanuit het Bonnefantenmuseum organiseerde ik vanaf 2010 bijvoorbeeld ‘Meet and Greet Art’ voor Engelstalige studenten, waarbij andere cultuurplekken in de stad werden bezocht. Marres zat dan ook altijd in de route. Later ontwikkelde ik voor de Kunsttour een paar jaar onderwijsprojecten. In 2016 ging ik vanuit de Kunsttour met een groep jongeren naar Marres. Ik sprak met Tineke Kambier en vertelde haar wat ik allemaal deed.

Er was in Marres wel vaker iets gedaan op educatief gebied, maar dat was in de praktijk niet structureel van de grond gekomen. Tineke bracht mij in contact met Valentijn Byvanck en Yvonne Grootenboer en na een paar goede gesprekken begon ik op zzp-basis bij Marres. Mijn eerste opdracht was om tijdens festival Bruis de tentoonstelling van Levi van Veluw onder de aandacht te brengen bij jongeren. Dat beviel erg goed en van lieverlee werd ik meer en vaker ingezet voor het ontwikkelen van een serieus onderwijsprogramma.

Waar begin je dan, als er geen plan klaarligt om op te pakken?
Dat ging eigenlijk heel natuurlijk: de bekende puzzelstukjes die op hun plaats vallen. Ik had inmiddels een groot netwerk opgebouwd, was coach in het onderwijs en zette projecten op waarmee ik naar scholen ging. Wat ik miste was een vaste plek, een podium waar ik mijn visie en onderwijsideeën werkelijk zou kunnen neerzetten en uitbouwen. Marres had behoefte aan een aanpakker met een netwerk in het onderwijs en gaf me alle ruimte: in Marres vond ik het juiste ‘maatje’ voor mijn ideeën en dromen. 

Je bent begonnen vanuit een intrinsieke motivatie: vanuit ideeën waar je een platform voor zocht. Had je concrete doelen?
In eerste instantie was het doel vooral: bewijzen dat het kan. Ik wilde laten zien dat het wel degelijk mogelijk is om een educatief programma neer te zetten in een presentatie-instelling voor hedendaagse cultuur, op een manier die jongeren aanspreekt.

Ik had geen kant en klaar idee, er lagen geen documenten, er was geen strak werkplan. Ik had natuurlijk wel een richting in mijn hoofd. Vanuit mijn ervaring en in samenwerking met mijn netwerk ben ik gaan experimenteren en improviseren en nu, na drie jaar, begint het programma vorm te krijgen. Er is de afgelopen drie jaar gezaaid en geoogst: nu moet het programma bestendigd worden. Er ligt inmiddels een helder visiedocument, we zijn onlangs voor een van onze projecten genomineerd voor de museumeducatie prijs, met steeds meer scholen is een vast samenwerkingsverband en de peer educatie begint dit jaar met een jongerenafdeling.

We hebben nu een stevige basis met concrete doelen en ik heb de afgelopen jaren mijn visie verder aangescherpt en geleerd hoe enorm belangrijk deze vorm van educatie is. 

Wat bedoel je precies met ‘deze vorm van educatie’?
Marres Educatie heeft een unieke benadering van kunst en cultuur. Om te beginnen zitten we niet in een museum, maar in een huis. Jongeren komen op bezoek en worden uitgenodigd om vanuit hun eigen zintuiglijke waarneming te reageren en reflecteren op de tentoonstelling van dat moment. Bij Marres hangen geen bordjes met uitleg: jongeren stappen in een experiment, een immersieve tentoonstelingservaring waar achteraf over wordt gediscussieerd en op gereflecteerd. Hoe kun je jouw kunstervaring communiceren met klasgenoten? Deze benadering brengt vaak bijzondere gesprekken tot stand. Hoe verhoud jij je tot de cultuur om je heen? Waar wil jij bij horen en hoe laat je dat zien? Op die manier worden jongeren -die op die leeftijd natuurlijk veel met hun identiteit bezig zijn- zich bewust van de wereld om hen heen, maar ook van hun eigen invloed op die wereld. 

Kunst en cultuur zijn uitstekende middelen om het leven om je heen te ontdekken. Daarnaast kun je via kunst en cultuur heel veel vakgebieden met elkaar verbinden. Dat gebeurt nog veel te weinig, terwijl de onderwijsvisie wel degelijk aan het veranderen is. Op papier gaat het over 21e eeuwse vaardigheden als communicatie en samenwerking, in de praktijk zitten leerlingen elk uur voor een ander vak in een een ander lokaal. Eens per jaar lopen ze los daarvan een uurtje door het museum: die scheiding tussen vakken en kunstinstellingen wil ik verminderen.

Je moet met je educatieve werk natuurlijk wel de programmering van Marres volgen: hoe gaat dat?
Bij elke nieuwe tentoonstelling is het weer een heerlijke puzzel om te leggen: hoe kunnen jongeren zichzelf met deze tentoonstelling verrijken, wat kunnen zij eruit halen en hoe gaan we zorgen dat ze open staan voor deze winst? In de aanloop naar een nieuwe tentoonstelling zijn er ook gesprekken met collega-docenten, dat geeft een hoop input. Door die gesprekken wordt een relatie opgebouwd: als die relatie goed zit kun je samen verder de diepte in gaan. 

Zijn het vooral kunstdocenten die met leerlingen naar Marres komen?
Nee. Een van de dingen die ik de afgelopen jaren leerde, was dat het écht bewust (kunst/cultuur) ervaren en op die ervaring reflecteren, andere onderzoeksvragen oproept dan gebruikelijk. Deze creatieve benadering kan op nagenoeg alle vakgebieden worden ingezet. 

Zo liep een docent aardrijkskunde met zijn klas door Dreaming Awake. Na afloop begonnen sommige leerlingen meteen over de plastic soep. Daar wisten ze van, maar wat had dat met Dreaming Awake te maken? Ik gaf de leerlingen opdracht om eerst heel direct hun ervaringen en associaties te omschrijven. Pas daarna mochten ze een onderzoeksvraag formuleren, vanuit hun persoonlijke ervaring tijdens het lopen door een regenwoud.
Onderzoek moet geen nabeschouwing zijn van wat al onderzocht is!

Wat zijn je plannen en doelen voor de nabije toekomst?
Steeds meer projecten komen elk jaar terug: ik zou het superfijn vinden als nog meer collega’s naar me toe zouden komen met een educatief doel waar ik invulling aan kan geven. Ik hoop dat er van daaruit ook meer jongeren met ons mee gaan draaien in de jongerenafdeling: zij krijgen de ruimte om maatschappelijke en culturele thema’s aan te pakken en naar scholen of festivals toe te brengen. 

Een ander doel is om te zorgen dat wat we hier doen, door iedereen uit te voeren is. Bijvoorbeeld door het geven van cursussen aan anderen, zodat zij de educatieve methode van Marres ook elders voort kunnen zetten.

We willen ook meer stagiaires en uitvoerende mensen opleiden. Jongere kunstenaars uit de omgeving betrekken bij het ontwerpen van educatieve producties is ook een wens voor de toekomst.
Ik heb mezelf overigens nooit als docent gezien: niet in de zin van ‘Dit is de opdracht, dat moet je zus of zo doen.’ Mijn manier is verhalen aan elkaar verbinden zodat er een leermoment ontstaat. Niet alleen voor de ander, ook voor mijzelf!

Verbinden, is dat je missie?
Haha, nee.
Ik heb geen missiedrang: ik kan de wereld niet veranderen met kunsteducatie.

Maar het verbinden van vakgebieden en ervaringen en daarmee leerzame ervaringen opdoen, is misschien wel de drive van waaruit ik dit werk zo graag doe. Veel docenten vinden die connectie lastig: ze kunnen wel een ervaring bieden maar hoe maak je daar een leermoment van? Dat kan alleen als je ervaringen verbindt. 

Tot slot: heb je nog een grote droom voor Marres Educatie?
Ja! Achter in de tuin staat het ijshuisje. Een prachtige plek, horend bij Marres maar ook helemaal los van Marres. Bij mooi weer doen we daar al geregeld workshops met educatie maar het gebouwtje is niet geïsoleerd; bij slecht weer is het niet te gebruiken.
Hoe mooi zou het zijn als we het ijshuisje zouden kunnen (laten) renoveren zodat dit gebruikt kan worden voor educatie, ook door de jongerenafdeling? Het lijkt me fantastisch om jongeren een eigen podium/platform te geven, een beetje zoals ik drie jaar geleden ook gekregen heb.

Het mooiste zou zijn als jongeren zo betrokken raken, dat mijn taak om jongeren binnen te halen, overbodig wordt..