Plastic in de kunst: mag dat? 

Gepubliceerd in BBK magazine, mei 2018

Plastic in de kunst: mag dat? 

Dat de plastic soep wereldwijd een groot probleem vormt, hoeft geen betoog meer. Veel kunstenaars gebruiken plastic als basismateriaal voor hun werk. Is dat eigenlijk wel verantwoord? 

Er zijn steeds meer initiatieven als Trash Hunters en The Plastic Soep Foundation, die zich inzetten voor het uitbannen van plastic. Tegelijk wordt door sommigen het aanwezige plastic juist benut. Kijk bijvoorbeeld naar de sprookjesachtige fotoserie ‘Plasic Utopia’ van Henri Blommers of de grappige petflessenbeesten van Veronica Richterova en je zou bijna vergeten hoe schadelijk het spul is. Zodra plastic gebruikt wordt als materiaal, verandert het van betekenis én status. Deze transformatie roept vragen op, die in dit artikel worden voorgelegd aan Esther van de Pas, theatervormgever. 

Je maakte onlangs een decor met (afval)plastic als basismateriaal. Kun je daar meer over vertellen?
Het stuk heet ‘Nalu und das Polymeer’. Het toneelstuk is een toekomstvisie, geschreven door de regisseuse Martina van Boxen. Nalu woont met haar mentor op een eiland van plastic in de zee. Ze leven van plastic, eten het zelfs. Nalu is duiker en zoekt elke dag naar bruikbare resten plastic in de zee. De bewoners van het eiland zijn gedeeltelijk al gemuteerd en kinderen krijgen is een uitzondering. Het valt Nalu op dat er steeds minder plastic te vinden is maar als ze dit aankaart bij de eilandraad gelooft men haar niet en wordt ze bij de monsters gegooid. Haar mentor vindt hout en weet te vertellen over vroegere tijden toen er nog bomen en bossen waren. De bewoners redden Nalu van de monsters en ze krijgt alle duikers zover om op zoek te gaan naar een betere toekomst. 
Het hele creatieve team (spelers, muzikanten, dramaturgie en vormgeving) heeft eerst research gedaan naar het thema plastic, vanuit die basis is het stuk geschreven. Het decor is een installatie waarin elementen uit het verhaal te zien zijn. Zo is het eiland waar Nalu op leeft te zien in een schaalmodel geheel gemaakt uit afval en hangen er vreemde wezens in vitrines. Het stuk wordt door de spelers verteld maar soms kruipen ze ook in de rol van de hoofdfiguren. Het decor bedient verschillende lagen.

Wat was de boodschap die je met het gebruik van plastic wilde overbrengen? 
Toen we met het team aan het overleggen waren kwam vooral naar voren dat we niet een te moralistisch stuk wilden maken; iedereen kent het probleem van plastic afval inmiddels wel. We wilden het probleem aankaarten maar niet te letterlijk. Het verhaal geeft een blik in de toekomst. In de wereld van Nalu kan niemand zonder plastic. Minder plastic is in de wereld van Nalu eigenlijk een probleem; door in actie te komen wordt een oplossing gezocht. En dat is eigenlijk de essentie van wat we willen zeggen: onderneem actie, hoe klein ook.

Wat was de inhoudelijke link tussen het gebruikte materiaal en de voorstelling?
De opgave die ik kreeg was heel helder: geen hout gebruiken in het decor omdat hout in ons verhaal niet meer bestaat. Alles is van metaal of plastic. De experimenten met het materiaal hebben ervoor gezorgd dat ik de kostuums uit plastic kon maken en bijvoorbeeld de mutaties van de mensen kon laten zien door plastic pruiken. Bijna alles is letterlijk gemaakt van afval. We hebben als team enorm veel afval verzameld (dit was ook voor ons heel goed voor de bewustwording). Ik moest ook met praktische dingen rekening houden. Zo mag je bijvoorbeeld niet zomaar een plastic afvalberg in het theater omkiepen. Alles moet brandveilig zijn. Daarom maakte ik plastic kubussen waar plastic afval in gestopt werd. Met een mooi lichtje erin zien die kubussen met afval er ineens heel mooi uit, maar de hoeveelheid geeft ook aan dat we letterlijk op een plastic afvalberg leven.

Wat gebeurt er met de materialen na afbraak van het decor?
Na afloop verdwijnt vaak een gedeelte van het decor in de opslag en wordt het waar mogelijk hergebruikt. Ikzelf haal het eiland en de vitrines op omdat ik er nog een vervolg aan wil geven. Het decor, meer een installatie dan een traditioneel decor, bleek zeer uitnodigend voor kinderen: je zag ze na de voorstelling meteen de bühne oprennen om alles goed te kunnen bekijken. Dit gegeven wil ik hergebruiken door een installatie te gaan maken waarbij meer interactie gaat ontstaan tussen de kinderen en het materiaal en dus ook het thema. Dit project is nog in de eerste ontwikkelfase, veel meer kan ik hier nog niet over vertellen. Ik wil in ieder geval bewustwording creëren bij kinderen en het hergebruiken stimuleren.

Denk je dat het gebruik van gerecycled materiaal bijdraagt aan bewustwording van afval/de plastic soep?
Ja, de link was heel duidelijk, zoals ook bleek uit navraag bij de kinderen. We zijn gewend om bepaalde dingen meteen weg te gooien na gebruik. Ik denk dat we door het up- of recyclen van materiaal in ieder geval een andere kijk bevorderen, ook inhoudelijk. Het gegeven dat plastic mutatie veroorzaakt, is gebaseerd op echt onderzoek. Zo is er een bepaalde vissoort ontdekt waarbij vissen die plastic in hun lichaam hebben zich ontwikkelen tot een genderloze variant. Deze vissen kunnen zich dus uiteindelijk ook niet meer voortplanten. Het feit dat je dit kunt aankaarten na zo’n voorstelling zorgt voor diepgang en een nog concretere voorstelling van de toekomst als we zo doorgaan.

Speelt geld een rol bij de keuze voor goedkoop/gerecycled materiaal?
Nee, soms is het werken met afval onvoordelig omdat je rekening moet houden met veiligheidseisen. De plastic kubussen waren peperduur geweest als ik niet toevallig in de opslag van het theater grote plasticglas platen had zien liggen. Ik kijk wel heel vaak naar de opties om iets te upcyclen, wellicht ooit begonnen uit een noodzaak maar inmiddels is het uitgegroeid tot een manier van werken; hergebruik geeft me vaak ook weer ideeën waar ik anders niet op zou komen.

Als je gevraagd zou worden voor het maken van een decor met zo klein mogelijke ecologische voetafdruk, welke materialen zou je dan gebruiken? 
Volledig afbreekbare en/of op de juiste manier geproduceerde materialen, maar dat is een zoektocht waar je veel geld en tijd in moet steken. Dit is in mijn branche heel moeilijk vanwege de veiligheidseisen. Vaak is bijvoorbeeld stof behandeld met een chemisch product zodat deze brandwerend is. Probeer dat maar eens ecologisch te produceren. Ik denk dat we nog een lange weg te gaan hebben op dat gebied. Veiligheid gaat dan voor. Het feit dat we vaak ook putten uit een opslag waar we materiaal hergebruiken is denk ik al een kleine bijdrage.

Denk je dat kunstenaars in het algemeen minder met ‘vuile’ materialen als plastic zouden werken als zij daarvoor de financiële middelen hadden?  
De kunstenaar gebruikt plastic omdat het voor hem een geschikt materiaal is. Omdat het dienend is voor zijn beeldtaal. Of een kunstenaar gebruikt plastic omdat hij het probleem daarachter wil aankaarten. Ik denk dat kunstenaars geen plastic gebruiken puur omdat het lekker goedkoop is. Het ligt aan de kwaliteit van het werk of het publiek de boodschap van het probleem van plastic begrijpt en oppikt. Kijk bijvoorbeeld naar het werk van Gino Rizzo. Zijn sculpturen van plastic zijn zo esthetisch dat je vergeet dat het afval is. De tegenhanger daarvan die ik ook zeer bewonder is Maarten vanden Eynde. Hij gebruikt het materiaal ook wel om vorm te creëren maar bij hem gaat het toch meer om de boodschap.

De conclusie na het gesprek met Esther van de Pas: mits zorgvuldig ingezet kan het gebruik van plastic wel degelijk een positieve invloed hebben op de bewustwording, met name bij jongere kinderen. En zij zijn juist degenen degenen die ‘onze’ plastic soep zullen moeten eten als er geen oplossingen komen.. 

Esther van de Pas (1981, Ysselsteyn) studeerde aan de HKArnhem (docent BV) en ABKMaastricht (theaterdecor- en theaterkostuumontwerp). Na een tweejarig assistentschap in het theater te Bochum (DE) werkt ze nu als zelfstandig theatervormgever. In het seizoen 2010/2011 heeft ze een Stipendium gekregen voor jong talent, gefinancierd door Theaterinitiatief Aachen. Haar ontwerpen waren te zien in Schauspielhaus Bochum, Theater Aachen, Rheinisches Landestheater Neuss en binnenkort ook in Hans Otto Theater Potsdam en Staatsschauspiel in Dresden. 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *